در این مقاله می خواهیم به این موضوع بپردازیم که قلیان از کجا اختراع شده …؟
در مورد منشا پیدایش قلیان، حدس های مختلفی زده می شود.
بعضی گفته اند سرخ پوستان داکوتای جنوبی برای اولین بار از روش عبور دادن دود از میان آب استفاده کرده اند.
ایرانی ها، هندی ها، مصری ها و اهالی ترکیه هم هرکدام متهم اند که آنها بوده اند
که اولین بار این روش استعمال دخانیات را آموزش و اشاعه داده اند.
برخی از محققان می گویند یک پزشک ایرانیِ دربار اکبر اول،
سلطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد
تا آن را خالص‌تر و سرد نماید و از این طریق قلیان را ابداع نمود.
این اختراع طبق گفته محققان در هند توسط یک دربار ایرانی رخ داده پس یک اکتشاف هندی _ ایرانی به حساب می آید
که از زمان شاه طهماسب اول آغاز شده و در دوره قاجار فراگیر شده است؛
ی که به ایران سفر کرده‌اند از جمله تاورنیه که در دوران صفویه به ایران آمد به قلیان و کشیدن تنباکو در ایران اشاره کرده‌اند.
از جمله وی نوشته‌است که «ایرانیان تنباکو را با دستگاهی کاملاً اختصاصی می‌کشند.
در کوزه گلی دهان گشادی به قطر سه انگشت، تنه قلیانی از چوب یا نقره که سوراخی در وسط دارد قرار می‌دهند،
و بر سر آن مقدار تنباکوی نم‌دار با کمی آتش می‌گذارند، و در زیر قلیان سوراخ ممتدی است که،
در حالی که نفس را بالا می‌کشند،
دود تنباکو با شدت از امتداد سوراخ پایین آمده و داخل آب که به رنگهای مختلف می آمی‌زد داخل میشود.
این کوزه مرتباً تا نصفه آب دارد. دود که در آب است به سطح می‌آید و هنگامیکه نفس را بالا می‌کشند، از نی قلیان دود به دهان وارد میشود.
به واسطه آبی که به قلیان می‌ریزند دود تنباکو تصفیه میشود و کمتر ضرر می‌رساند.
والا با این همه قلیان که می‌کشند، مقاومت برای آنها غیرممکن است. ایرانیان زن و مرد،
به طوری از جوانی عادت به کشیدن تنباکو کرده‌اند،
که کاسبی که باید روزی پنج شاهی خرج کند، سه شاهی آن را به مصرف تنباکو می‌رسانند.
می‌گویند اگر تنباکو نمی‌داشتیم چطور ممکن بود کیف و دماغ داشته باشیم.»
معنی لغوی قلیان چیست؟
نام آن در زبان های مختلف به طور عمده از 2 منشا هندی و ایرانی گرفته شده است.
در هند و پاکستان، آن را «حقه» می نامند (به خاطر کلکی که در مصرف دود تنباکو زده می شود)
و انگلیسی ها که بیشتر از هر کشور دیگری هند را استعمار کرده اند،
به آن می گویند «Hookah» که صورت فرنگی شده همان «حقه» است.
به جز زبان هندی و انگلیسی، اسامی قلیان در سایر زبان ها از لغاتی فارسی گرفته شده است.
در مصر و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به آن می گویند «شیشه» و در ترکیه
و عراق و سوریه و لبنان و فرانسه و سایر کشورهای اروپایی می گویند
«نارگیله» که از شکل هوکا های مسافرتی عهد صفوی
که نارگیلی توخالی به جای کوزه داشتند، آمده است.
ظاهرا خود کلمه قلیان هم به صدای قل قل آب درون کوزه اشاره دارد.
قلیان به صورت سنّتی از چندین جز تشکیل شده که در دانشنامه ایرانی ها چنین ذکر شده‌است
- بادگیر
- سرقلیان، آتشدان؛ محل قرارگیری تنباکو و ذغال.
- میانه که می‌تواند فلزی باشد یا از چوب ساخته شده باشد.
- میلاب
- نی پیچ یا شلنگ
- کوزه (یا قُلک) که منبع آب است و می‌تواند به اشکال مختلف باشد
- از جمله به شکل نارگیل، یا به شکل ساده. جنس آن نیز می‌تواند فلز، سفال، شیشه یا کریستال یا برنج باشد.
- تنباکو میوه و آب
مکانیزم کار :
هنگام مکش مصرف کننده از نِی ،با کم شدن فشار هوای بالای ظرف آب ،
دود حاصل از سوختن تنباکو به داخل آب کشیده میشود و به سمت نی یا شلنگ و در نهایت از آن خارج میشود.
این مکانیزم به نوعی مکانیک سیالات است
